Współczesny świat „atakowany” jest na różne sposoby propozycjami wielorakich sekt i grup wyznaniowych, odwołujących się do najróżniejszych koncepcji Bóstwa, a próbujących znaleźć grunt dla swego rozwoju w społeczeństwach dotąd chrześcijańskich. Przykładem dynamicznego rozwoju sekt może być również i nasz kraj. Na jego terenie istnieje dużo takich grup o bardzo różnorodnej ideologii.
Pośród całej gamy różnorodności sekt można wymienić:
- Sekty millenarystyczne – oczekujące końca świata i tysiącletniego królestwa. Wychodzą najczęściej od dosłownego rozumienia fragmentu Apokalipsy św. Jana (Ap 20, 4), a niektóre współczesne katastrofy (bomba atomowa, głód, zanieczyszczenie środowiska) tłumaczą jako znaki zwiastujące wypełnienie się przepowiedni.
- Sekty o inspiracji mądrościowej Dalekiego Wschodu – będące bardzo ważnym elementem New Age.
- Sekty o inspiracji mądrościowej zachodniej – w tym ruchy reprezentujące „nową religijność”, jak: gnoza, antropozofia, astrologia, ezoteryzm, okultyzm, scjentologia (Scientology), satanizm.
- Sekty odwołujące się do „nowego mesjasza” i „nowego objawienia”.
Identyfikacja sekty
Czasem niemożliwa staje się nawet prosta identyfikacja danej grupy sekciarskiej. Najczęściej poprzestaje się więc na opisie kolejnych religijnych zjawisk społecznych, przedstawia ich genezę, zasadnicze idee, nie precyzując jednak ich istoty. Sekty, kulty i nowe ruchy religijne w sposób dowolny przypisują sobie nazwę „kościołów”, „zborów”, „stowarzyszeń”, „związków”, „organizacji”, „szkół”, „centrów”, „religii” itp.
Niezwykle trudno jest uchwycić granicę pomiędzy sektą a religią. Niewystarczające wydaje się zarówno kryterium liczby członków, „dziwaczności” zachowania czy stopnia wpływania na myślenie i zachowanie wyznawców. Dla niektórych, jedynym kryterium rozróżnienia religii i sekty jest odpowiadające ogólnie panującemu wyobrażeniu sekty wykorzystywanie wiary wyznawców do celów, które nie mają w sobie nic duchowego, jak na przykład pieniądze, osobiste ambicje czy polityka... Lecz i to kryterium jest nieostre i niepełne.
Do charakterystycznych właściwości sekt zalicza się m.in.: przekonanie członków o ich wyjątkowości i wyłączności; izolację od świata zewnętrznego; kierowanie się woluntaryzmem w postępowaniu; ślepe podporządkowanie się członków przywódcom ruchy oraz fanatyzm w wyznawaniu prawd i zamknięcie na wszelki dialog z obcymi.
Sekta oznacza grupę społeczną, która charakteryzuje się ostrą izolacją względem otoczenia, wynikającą z własnego, odrębnego, najczęściej opozycyjnego wobec całego świata systemu wartości i z mocną akcentowaną rolą przywódcy. Cechuje ją bardzo silna więź wewnętrzna, najczęściej dla jej członków jedyna, a także wymóg bezwzględnej lojalności.
Sposób działania sekty
Sekta wychodzi naprzeciw poszukiwaniom współczesnego człowieka, próbuje wykorzystać jego niepokój i wskazać proste odpowiedzi na zawiłe pytania. Jedną z cech charakterystycznych sekty jest specyficzna metoda propagandy, która tylko pilnemu obserwatorowi pozwala na dostrzeżenie „oszustwa religijnego”. Ta „specyficzna metoda propagandy” sprowadza się bowiem najczęściej do zwykłej manipulacji kandydatami i członkami sekty.
Warunkiem powodzenia manipulacji jest zawsze działanie niejawne, z ukrycia, w taki sposób, by manipulowani musieli i chcieli robić to, czego życzy sobie manipulator.
Praktyka sekt wskazuje na dobrą znajomość, wyuczoną lub intuicyjną, psychicznych potrzeb współczesnego człowieka i umiejętne sterowanie zachowaniem swych członków. Wyrazem tego jest szeroka gama technik manipulacyjnych stosowanych w sektach.
Należy do nich np. wstępny zabieg manipulacyjny, jakim jest delikatne wprowadzenie w sektę i stopniowe uświadamianie sobie przez kandydata, co jest prawdziwym celem działań podjętych przez „apostołów” sekty. Ta technika manipulacyjna nazywana też jest „taktyką małych kroków”, albo „metodą salami”, w której treść jest „wsączana” w świadomość jej adresatów. Podanie pełnej treści propagandowej „w jednym rzucie” mogłoby grozić u ich adresata blokadą recepcji, zwłaszcza, że często są one dość skomplikowane. Dlatego też całość wpływu jest podzielona na wiele niewielkich elementów, np. drobne informacje, dopowiedzenia, wypowiedzi na marginesie, lakoniczne komentarze, oświadczenia oficjalne itp.
Bardzo często działaniem wstępnym stosowanym w sektach jest tzw. bombardowanie miłością (love bombing). Polega ono na otaczaniu nowego członka sekty wyjątkową serdecznością, która ma sprawiać wrażenie spontanicznego aktu, a której celem jest przywiązanie potencjalnego adepta do grupy. Zwykle nowego członka sekty powierza się takiej osobie, do której czuje on sympatię. Początkowo nie żąda się niczego, a ofiaruje prawie wszystko, np. darmowe posiłki, mieszkanie. Najczęściej „bombardowanie miłością” skierowane jest do osób mających problemy z akceptacją we własnym środowisku, problemy rodzinne lub psychiczne z sobą samym.
Często stosowaną przez sekty techniką manipulacyjną jest pochlebstwo. W człowieku istnieje bowiem potrzeba wyjścia z anonimowości, posiadania swych indywidualnych cech i przymiotów zauważalnych przez innych, potwierdzenia siebie samego, rozwijania własnych zdolności i możliwości. Pragnie on zaznaczyć swój prestiż, swoje stanowisko społeczne. Członkom sekty wpaja się przekonanie o ich wyjątkowej mądrości i świętości, o tym, że są wybrani.
Do najbardziej radykalnych form manipulacji, które są obecne w niektórych sektach, należy hipnoza, niekiedy wspomagana narkotykami i środkami psychotropowymi.
Każdy rodzaj manipulacji, łagodny czy też radykalnie destrukcyjny, sprzeciwia się podstawowym prawom człowieka wynikającym z jego godności i wolności. Jest kłamstwem, które nie może przynieść dobrych owoców.
Samoobrona
Świadomość społecznej szkodliwości działania sekt i tzw. nowych ruchów religijnych przynagla rodziny, szkoły, wspólnoty wierzących i wszystkich, dla których drogi jest los każdej jednostki, do podjęcia niezbędnych działań. Muszą one dotyczyć zarówno profilaktyki, by uodpornić jednostki na spotkanie z metodami propagandowymi sekt, jak i działań mających na względzie ofiary doktryny i praktyk sekciarskich.
Ważnym ogniwem w systemie społecznej samoobrony przed sektami są Centra Informacji, Dokumentacji i Badań Nowych Ruchów Religijnych i Sekt. Powstają one najczęściej samorzutnie, przy pomocy materialnej organizacji społecznych i stowarzyszeń, a ich niezależność od ogniw administracji państwowej zapewnia większą swobodę w rejestrowaniu i dokumentowaniu działalności sekt w różnych środowiskach. Oferują one bogaty materiał informacyjny na temat poszczególnych sekt, kolportują książki, filmy, taśmy ze świadectwami byłych członków sekt, służą pomocą. Wiele z nich współpracuje między sobą w wymianie informacji i koordynacji działań.
Profilaktyka musi objąć wszystkie elementy środowiska i życia społecznego, które są szczególnym punktem zainteresowania sekt. Bronić jednostkę przed uwiedzeniem przez sektę może wspólnota rodzinna i parafialna, kręgi przyjaciół i znajomych oraz zdrowa pobożność i pogłębiona wiedza.
Najważniejszym środowiskiem wychowawczym jest rodzina, która może wiele dokonać w zakresie formowania u swych dzieci postawy odporności na płytką propagandę i działania manipulacyjne różnych ośrodków, w tym także sekt. Istotnym dla prawidłowego rozwoju osobowościowego młodego człowieka jest zachowanie właściwej hierarchii celów wychowania. Dotyczy to zwłaszcza kształtowania u dzieci właściwej postawy wobec Boga i całego życia religijnego, co nie oznacza lekceważenia lub pomniejszania innych wartości. Ideałem jest umiejętne, wewnętrznie spójne, kompletne i realne formowanie życia religijnego wkomponowanego w całokształt innych tematów i problemów codziennej egzystencji.
Czynnikiem wspomagającym rodzinę w jej profilaktycznym przeciwdziałaniu sektom winna być wspólnota religijna, parafialna, która powinna funkcjonować jako podstawowa wspólnota kościelna, będąca źródłem świadectwa dla tych, którzy przeżywają trudności i poszukują odpowiedzi na podstawowe pytania życia.
Najlepszym zabezpieczeniem jednostki przed szkodliwą i manipulatorską działalnością sekt i nowych ruchów religijnych jest podprowadzenie jej do wypracowania właściwej postawy religijnej. Wówczas jej stosunek do zagadnień światopoglądowych nie będzie doraźny, powierzchowny, sporadyczny, tymczasowy. Postawa religijna jest takim stosunkiem do świata, innych osób, zjawisk i idei czy rzeczy (odczytywana w aspekcie wiary człowieka), w który zaangażowane są i ujawniają się zarówno jego umysł, wola, uczucia jak i działania. Pozwala ona, w chwili zwątpienia i trudności życiowych, na samodzielne podjęcie poszukiwań w obrębie poznanej wcześniej prawdy, nie wystawiając człowieka na ryzyko bezkrytycznego przyjęcia podsuwanych mu idei.
Bardzo ważnym sposobem przeciwdziałania propagandzie i inwazji sekt jest nieustanne podejmowanie, przez wszystkich odpowiedzialnych za wychowanie człowieka, wysiłków ewangelizacji, katechezy, kształcenie w sprawach wiary i ciągłego nauczania ludzi wierzących zagadnień biblijnych, teologicznych, ekumenicznych, na poziomie wspólnot lokalnych, szczególnie przy współudziale duchowieństwa oraz osób zajmujących się kształceniem religijnym.
Odpowiednia wiedza jest fundamentalnym czynnikiem budującym postawę człowieka wobec propagandowych nowości. Znajomość stosowanych technik propagandy, mechanizmów zniewalania człowieka, skuteczności działań sekt, ich zasięgu i siły, powiązań z szeregiem instytucji społecznych ułatwiających kamuflaż kierunku prowadzonej w nich formacji w dużym stopniu uodparnia jednostkę na „nowinki” i pozwala jej zachować wierność Prawdzie.
Ks. Andrzej Zwoliński